Svar

Einstaklingar sem búsettir eru í ríkjum EFTA eða ESB og svonefndir lögaðilar sem stofnaðir eru samkvæmt lögum þessara ríkja, og hafa aðalstöðvar eða heimilsfesti í einhverju þessara ríkja, mega fara með eignarrétt á fasteignum hér á landi á grundvelli reglna EES-samningsins um frjálsa fjármagnsflutninga. Undanþegnar eru þó fjárfestingar í fiskveiðum og fiskvinnslu.

***

Í lögum (nr. 19/1966) um eignarrétt og afnotarétt fasteigna er að finna takmörkun á því hver má fara með eignarrétt á fasteignum hér á landi. Í 1. milligrein 1. greinar laganna segir að aðeins íslenskir ríkisborgarar eða aðili með lögheimili hér á landi megi öðlast eignarrétt eða afnotarétt yfir fasteignum hér á landi. Í tilviki lögaðila er gerð krafa um að félagsmenn eða eftir atvikum stjórnarmenn félaga skuli vera íslenskir ríkisborgarar eða hafa átt lögheimili á Íslandi samfellt í að minnsta kosti fimm ár.

Að meginreglu geta aðeins íslenskir ríkisborgarar öðlast eignarrétt yfir fasteignum hér á landi. Íbúar ESB- og EFTA-ríkja eru þó undanþegnir þeirri reglu að mestu.

Í sérstakri reglugerð nr. 702/2002 er kveðið nánar á um rétt aðila sem njóta réttinda samkvæmt EES-samningnum til að öðlast eignarrétt eða afnotarétt yfir fasteignum hér á landi. Í 1. grein reglugerðarinnar segir að þessir aðilar geti öðlast heimild yfir fasteign án leyfis ráðherra enda þótt þeir uppfylli ekki ofangreint skilyrði 1. greinar laganna. Þessi réttur byggir meðal annars á reglum EES-samningsins um frjálsa fjármagnsflutninga samanber 4. grein reglugerðarinnar. Einstaklingar sem eru búsettir í EES- eða EFTA-ríki (þar með taldir ríkisborgarar ríkja ESB) og lögaðilar sem eru stofnaðir samkvæmt lögum þessarar ríkja og eru með aðalstöðvar eða heimilisfesti í ríkjunum, geta þannig öðlast heimild yfir fasteign hér á landi á grundvelli reglna um frjálsa fjármagnsflutninga.

Kveðið er á um frjálsa fjármagnsflutninga í 4. kafla III. hluta EES-samningsins. Í 40. grein samningsins segir að innan ramma ákvæða samningsins skuli engin höft vera milli samningsaðila á flutningum fjármagns í eigu þeirra sem búsettir eru í aðildarríkjum ESB eða EFTA-ríkjum né nokkur mismunun byggð á ríkisfangi eða búsetu aðila eða því hvar féð er notað til fjárfestingar. Í XII. viðauka við samninginn eru nauðsynleg ákvæði varðandi framkvæmd greinarinnar, en viðaukinn tekur upp tilskipun nr. 88/361/EBE um frjálsa fjármagnsflutninga og er hún þannig hluti af íslenskum rétti. Meginreglan í íslenskum rétti er því sú að fjármagnsflutningar á Evrópska efnahagssvæðinu skuli vera frjálsir, þar á meðal fjármagnsflutningar tengdir fjárfestingum.

Undir vissum kringumstæðum er samningsaðilum þó heimilt að setja hömlur á frelsi til fjármagnsflutninga, samanber 43. grein EES-samningsins. Þetta á við ef:

1. munurinn milli gjaldeyrisreglna aðildarríkja ESB og EFTA-ríkjanna verður til þess að menn, búsettir í einu þessara ríkja, færa sér í nyt rýmri yfirfærslureglur á yfirráðasvæði samningsaðila til þess að fara fram hjá reglum einhvers þessara ríkja um fjármagnsflutninga til eða frá þriðju löndum;
2. fjármagnsflutningar leiða til röskunar á starfsemi fjármagnsmarkaðar í aðildarríki ESB eða EFTA-ríki;
3. samningsaðili breytir gengisskráningu sinni þannig að það valdi alvarlegri röskun á samkeppnisskilyrðum;
4. aðildarríki ESB eða EFTA-ríki á í örðugleikum með greiðslujöfnuð eða alvarleg hætta er á að örðugleikar skapist, hvort sem það stafar af heildarójafnvægi í greiðslujöfnuði eða því hvaða gjaldmiðli ríkið hefur yfir að ráða.

Þá getur Ísland á sama hátt og ríki ESB takmarkað fjárfestingar á grundvelli allsherjarreglu og almannaöryggis. Slíkar takmarkanir verða þó ávallt að uppfylla kröfur um meðalhóf.

Íslendingar fengu undanþágu frá reglu EES-samningsins um frelsi til fjármagnsflutninga í tengslum við fjárfestingar í fiskveiðum og fiskvinnslu.

Í XII. viðauka er jafnframt að finna undanþágu Íslands varðandi fjárfestingar í fiskveiðum og fiskvinnslu. Nánari útfærslu á undanþágunni er að finna í lögum nr. 34/1991 um fjárfestingu erlendra aðila í atvinnurekstri. Í 4. grein laganna segir að fjárfesting erlendra aðila¹ í atvinnurekstri hér á landi sé háð takmörkunum hvað varðar fyrirtæki til vinnslu sjávarafurða hér á landi. Erlendir aðilar geta þannig að öllu jöfnu ekki átt meira en 25% af hlutafé eða stofnfé lögaðila sem rekur fyrirtæki til vinnslu sjávarafurða.

Hafa ber í huga að lögin kveða einnig á um að fjárfestingar erlendra aðila með búsetu eða lögheimili utan Evrópska efnahagssvæðisins séu háðar takmörkunum, til að mynda fjárfestingar þessara aðila í virkjunarréttindum vatnsfalla og jarðhita, nema til heimilisnota, og í fyrirtækjum sem stunda orkuvinnslu og orkudreifingu. Þá eru jafnframt settar hömlur á fjárfestingu aðila utan Evrópska efnahagssvæðisins í íslensku atvinnufyrirtæki sem stundar flugrekstur hér á landi.

Rétt að benda á að vegna gjaldeyrishafta eru tímabundnar hindranir á fjárfestingum á Íslandi, til dæmis fjárfestingum í erlendri mynt. Gert er ráð fyrir því að þessar hömlur séu aðeins tímabundnar og eru þær því ekki teknar til sérstakrar skoðunar í þessu svari.

Tilvísun:

¹Samkvæmt 2. grein laganna er hugtakið erlendur aðili skilgreint með eftirfarandi hætti:

Einstaklingur, búsettur erlendis, án tillits til ríkisfangs, félag, stofnun, sjóður eða annar lögaðili, sem á heimili erlendis, erlent ríki og ríkisfyrirtæki, svo og atvinnufyrirtæki undir erlendum yfirráðum. Einstaklingur telst búsettur erlendis ef hann á lögheimili erlendis eða á þar heimili samkvæmt skilgreiningu lögheimilislaga. Lögaðili telst eiga heimili erlendis ef hann er skráður til heimilis erlendis eða telur heimili sitt erlendis samkvæmt samþykktum sínum.

Myndir:

• Fyrri mynd sótt á de.wikipedia.org - Flagge Islands, 1.12.2011.
• Seinni mynd sótt á is.wikipedia.org - Sjávarútvegur á Íslandi, 1.12.2011.

Upphafleg spurning:

Hvaða reglur gilda um fjárfestingar íbúa í aðildarlöndum Evrópusambandsins á Íslandi í dag og hvaða breytingum má gera ráð fyrir í þeim efnum ef við gerumst aðilar að sambandinu, sé tekið mið af núverandi regluverki þess?