Svar

Markmið Íslands varðandi heimskautarefinn, í aðildarviðræðunum við Evrópusambandið, er að hann verði undanþeginn friðun og að hér verði áfram heimilt að setja reglur um stjórnun nýtingar og veiða á dýrum úr íslenskum stofnum heimskautarefsins. Samningskaflinn um umhverfismál, sem reglur sambandsins um verndun villtra dýra tilheyrir, var opnaður á ríkjaráðstefnu í desember 2012 og honum hefur ekki verið lokað. Samninganefndin hefur ekkert gefið upp um hvaða árangri hún telji sig munu ná í viðræðunum. Ljóst er að fordæmi eru fyrir því að undanþágur séu veittar frá friðun tiltekinna dýrategunda í aðildarviðræðum, þótt ekki verði fullyrt hér að staða íslenska refastofnsins sé sambærileg og staða þeirra stofna.

***

Á Evrópuvefnum hefur þegar verið fjallað um stöðu heimskautarefsins (Vulpes lagopus, áður Alopex lagopus) í Evrópurétti í svari við spurningunni Eru refa- og minkaveiðar ólöglegar samkvæmt reglum ESB? Þar kemur fram að með aðildarsamningi Austurríkis, Finnlands, Noregs og Svíþjóðar að ESB, frá árinu 1994, var heimskautarefnum bætt á lista svonefndrar vistgerðartilskipunar (nr. 92/43/EBE) yfir tegundir sem aðildarríki ESB þurfa að tryggja friðlönd (viðauki II) og tegundir sem eru strangrar verndar þurfi (viðauki IV). Enn fremur var refurinn flokkaður sem svonefnd forgangstegund, en það eru tegundir í útrýmingarhættu sem aðildarríki Evrópusambandsins bera sérstaka ábyrgð á að vernda vegna þess hve mikill hluti náttúrulegra heimkynna þeirra er á yfirráðasvæði sambandsins (h-liður 1. greinar tilskipunarinnar).

Heimskautarefur á Grænlandi.

Vistgerðartilskipunin heyrir undir samningskaflann um umhverfismál (kafli 27) í aðildarviðræðunum við Evrópusambandið. Í opinberri samningsafstöðu Íslands í kaflanum, sem var opnaður á ríkjaráðstefnu í desember 2012, er fjallað um heimskautarefinn og samningsmarkmið Íslands. Í viðauka II við samningsafstöðuna eru tilgreindar tvær beiðnir um breytingar á vistgerðartilskipuninni í tengslum við heimskautarefinn:

• Að á eftir orðinu „*Alopex lagopus“ komi orðin „(að undanskildum íslenskum stofnum)“ í A-hluta IV. viðauka um tegundir sem þarfnast strangrar verndar.
• Að íslenskum stofnum heimskautarefsins (Alopex lagopus) verði bætt við í V. viðauka um tegundir sem föngun hverra og nýting í náttúrunni kann að falla undir ráðstafanir í tengslum við stjórnun.

Þetta jafngildir með öðrum orðum annars vegar beiðni um undanþágu frá alfriðun heimskautarefsins á Íslandi og hins vegar beiðni um að heimilt verði að gera ráðstafanir um stjórnun nýtingar og föngunar á íslenskum stofnum heimskautarefsins.

Rökstuðningur samninganefndarinnar fyrir því að heimskautarefir verði undanþegnir alfriðun á Íslandi er eftirfarandi:

Heimskautarefurinn er friðaður samkvæmt lögum nr. 64/1994 og skilyrði um refaveiðar eru takmörkuð með sérákvæðum laganna. Heimilt er að stunda refaveiðar frá 1. ágúst til 30. apríl. Engin rándýr herja á heimskautarefinn. Staða heimskautarefsins að því er varðar áhrif hans á umhverfi sitt á Íslandi er sambærileg stöðu rauðrefsins í Evrópu, en hann lifir ekki á Íslandi. Vísindagögn gefa til kynna að stofninn hafi farið stækkandi á undanförnum áratugum. Búfénaði og æðarvarpi er talin stafa ógn af heimskautarefnum. Veiðar á heimskautaref eru undir stjórn sveitarfélaganna, sem ber skylda til að ráða kunnáttumann til refaveiða ef það er talið nauðsynlegt til að koma í veg fyrir tjón. Sveitarfélögin greiða skotmanninum fyrir hvern veiddan ref. Sveitarfélögin hafa skilað ítarlegri skýrslu um slíkar veiðar til Umhverfisstofnunar á hverju ári frá 1957. Öllum skotmönnum er skylt að skila árlega inn skýrslu um veiðarnar til Umhverfisstofnunar.

Samninganefndin hefur ekkert gefið upp um hvaða árangri hún telji sig munu ná í viðræðunum. Í greinargerð samningahóps Íslands um umhverfismál kemur hins vegar fram að ef ekki takist að semja um undanþágu frá alfriðun refsins þyrfti að endurskoða frávik frá friðun refsins í íslenskri löggjöf með tilliti til undanþáguheimildar vistgerðartilskipunarinnar og að líklega þyrfti að endurskoða veitingu ríkisstyrkja vegna refaveiða.

Þess má að lokum geta að dæmi eru fyrir því að undanþágur hafi verið veittar frá alfriðun tiltekinna dýrategunda í aðildarviðræðum ríkja við Evrópusambandið. Þannig sömdu til dæmis Finnar um undanþágu frá friðun þriggja dýrategunda, meðal annars úlfa (Canis lupus) á svæðum hreindýraræktar, sem almennt eru taldar strangrar verndar þurfi samkvæmt reglum Evrópusambandsins.

Mynd:

• Terianniaq-Qaqortaq-arctic-fox.jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 22.02.2013).

Upprunaleg spurning:

Er búið að opna kaflann sem inniheldur veiðistjórnun og hver eru samningsmarkmið Íslands varðandi heimskautarefinn? Hvaða árangri telur nefndin að hún nái varðandi undanþágur frá reglum ESB varðandi friðun heimsskautarefsins ef þessum kafla hefur ekki verið lokað, og ef honum hefur verið lokað, hvaða samningsniðurstöðu var komist að?