Svar

Ísland er hluti af innri markaði Evrópusambandsins í gegnum EES-samninginn frá árinu 1994. Með innri markaði er átt við frjálst flæði á vörum, þjónustu, fjármagni og fólki. Íslandi ber að fylgja samkeppnisreglum ESB, nema í sjávarútvegi og landbúnaði. Þar á meðal er bann við ríkisstyrkjum sem geta haft áhrif á viðskipti með því að ívilna ákveðnum ríkjum eða svæðum, fyrirtækjum eða framleiðslu ákveðinna vara. Ríkisaðstoð er þó leyfð þegar hún er talin nauðsynleg til að tryggja skilvirkt og sanngjarnt hagkerfi.

Eftirlitsstofnun EFTA lítur eftir því að EFTA/EES-ríkin Ísland, Noregur og Liechtenstein virði skuldbindingar sínar við EES. Þónokkur mál um hugsanleg brot íslenska ríkisins á ríkisaðstoðarreglum eru nú til umfjöllunar hjá stofnuninni. Óútkljáð mál eru rakin í svarinu og auk þess nokkur mál sem hafa fengið afgreiðslu með jákvæðum hætti fyrir Ísland.

***

Eftirlitsstofnun EFTA rannsakar nú ríkisaðstoð sem veitt var í október 2008 og september 2009 til varnar innlendri starfsemi viðskiptabankanna þriggja, Glitnis, Kaupþings og Landsbanka, og til þess að stofna og fjármagna arftaka þeirra, sem nú nefnast Íslandsbanki, Arion banki og Landsbankinn. Samkvæmt eftirlitsstofnun EFTA hefði átt að tilkynna ráðstafanirnar til stofnunarinnar áður en þær komu til framkvæmda. Jafnframt bar íslenskum stjórnvöldum að leggja fram ítarlegar áætlanir um endurreisn bankanna sem sýndu fram á rekstrarhæfi þeirra til frambúðar án ríkisaðstoðar. Formleg rannsókn hófst 15. desember 2010 og samkeppnisaðilar, hagsmunaaðilar og aðrir sem töldu sig málin varða áttu þess kost að senda inn athugasemdir til 11. mars 2011.

Eftirlitsstofnun EFTA rannsakar einnig veitingu 11,6 milljarða króna ríkisstyrks við endurfjármögnun tryggingafélagsins Sjóvár. Það er frummat stofnunarinnar að með þessum viðskiptum hafi íslenska ríkið leitt björgunaraðgerðir í þágu ógjaldfærs tryggingafélags. Þá hafi það verið gert án þess að tilkynna það til eftirlitsstofnunarinnar líkt og lög mæla fyrir um. Fram til þessa hafa íslensk stjórnvöld haldið því fram að viðskiptin hafi verið gerð á markaðsforsendum og því hafi engrar tilkynningar verið þörf. Því er eftirlitsstofnun EFTA ekki sammála. Formleg rannsókn hófst 22. september 2010.

Þá rannsakar eftirlitsstofnun EFTA ríkisaðstoð í tengslum við viðskipti upp á rúma 83 milljarða króna í október 2008, sem snéru að kaupum á skuldabréfum í eigu fjárfestingarsjóða sem nefndust peningamarkaðssjóðir, en rekstur þeirra var í höndum sérstakra félaga sem tengdust stóru íslensku bönkunum þremur. Eftirlitsstofnun EFTA dregur í efa að viðskiptaleg sjónarmið hafi ráðið för þegar nýju bankarnir réðust í kaupin á sama tíma og íslenski fjármálamarkaðurinn var í uppnámi. Rannsóknin hófst 8. september 2010.

Eftirlitsstofnun EFTA telur þar að auki að fyrirkomulag og hlutverk Íbúðalánasjóðs brjóta í bága við ríkisaðstoðarreglur EES-samningsins. Að mati stofnunarinnar ber íslenskum stjórnvöldum að skilgreina betur hlutverk Íbúðalánasjóðs í almannaþjónustu og tryggja að þeirri ríkisaðstoð sem sjóðurinn nýtur sé einungis varið til starfsemi sem tengist almannaþjónustu, en ekki til starfsemi af viðskiptalegum toga. Eftirlitsstofnunin bendir í því sambandi á dóm EFTA dómstólsins frá árinu 2006. Stjórnvöldum var þann 18. júlí 2011 gefinn sex vikna frestur til að samþykkja tillögur stofnanarinnar um Íbúðalánasjóð og koma þeim í framkvæmd, ella verði tekin upp formlega rannsókn á grundvelli aðfinnslna hennar. Breytingum skal lokið 1. janúar 2012.

Eftirlitsstofnun EFTA hefur einnig lagt til breytingar á fyrirkomulagi á fjármögnun Ríkisútvarpsins (RÚV) með það fyrir augum að stuðla að meira gagnsæi í opinberum fjárframlögum til RÚV og draga úr hættu á samkeppnisröskun á þeim markaði sem það starfar á. Eftirlitsstofnunin hefur meðal annars lagt til að útlistuð verði nánar málsmeðferð við breytingar á opinberu þjónustuhlutverki RÚV, að sett verði leiðbeinandi viðmið um ákvörðun gjaldskrár fyrir verkefni RÚV vegna opinberrar þjónustu og að tekinn verði af allur vafi um að starfsemi RÚV utan almannaþjónustu skuli rekin á markaðsforsendum. Frestur íslenskra stjórnvalda til þess að bregðast við tillögunum rann út í lok mars 2011. -- Samkvæmt fréttatilkynningu menntamálaráðuneytisins frá 30. mars 2011 óskuðu íslensk stjórnvöld eftir fresti til loka aprílmánaðar 2011 af því að fjölmiðlafrumvarp lægi enn fyrir Alþingi. Frumvarpið varð að lögum 15. apríl 2011 og gerði ráð fyrir stofnun fjölmiðlanefndar sem á meðal annars að hafa eftirlit með starfsemi RÚV og endurskoða lagaumhverfi þess. Nefndin var skipuð af menntamálaráðherra 3. júní 2011. Gert er ráð fyrir að hún taki tillögur eftirlitsstofnunar EFTA fyrir og vísi málinu í kjölfarið til ríkisstjórnarinnar.

Höfuðstöðvar eftirlitsstofnunar EFTA í Brussel, Belgíu.

Þá hóf eftirlitsstofnun EFTA formlega rannsókn á opinberum stuðningi íslenska ríkisins og Reykjanesbæjar við gagnaver Verne Holdings í Reykjanesbæ í nóvember 2010. Alþingi samþykkti í júní 2010 að heimila íslenskum yfirvöldum að ganga til fjárfestingasamnings við Verne sem myndu undanþiggja félagið frá ýmsum sköttum og gjöldum. Eftir forathugun málsins hefur eftirlitsstofnunin viðrað efasemdir sínar um að sú ríkisaðstoð sem í þeim frávikum felst samrýmist EES-samningnum. Frestur til að senda inn athugasemdir rann út 28. febrúar 2011.

Hér hefur aðeins verið lýst hugsanlegum brotum íslenska ríkisins á ríkisaðstoðarreglum EES-samningsins, en eftirlitsstofnun EFTA rannsakar einnig mál er varða hugsanleg brot íslenska ríkisins á öðrum ákvæðum samningsins. Þar á meðal er Icesave-málið sem snýr að hugsanlegum brotum á innri markaðsreglum, það er að segja tilskipun um innstæðutryggingar.

Hvað varðar aðstoð íslenska ríkisins sem fengið hefur grænt ljós frá eftirlitsstofnun EFTA má nefna tímabundna ríkisaðstoð til stuðnings við Byr hf. sem samþykkt var í apríl 2011. Þá var ríkisaðstoðarkerfi til stuðnings nýsköpunarfyrirtækjum samþykkt í mars 2011. Markmið þess er að bæta og styðja við rannsóknir og tækniþróun. Þrjátíu og þriggja milljarða króna framlag íslenska ríkisins til Íbúðalánasjóðs var einnig samþykkt í mars 2011. Samþykkið er tímabundið og háð því skilyrði að íslensk stjórnvöld leggi fyrir eftirlitsstofnun EFTA nákvæma áætlun um endurskipulagningu sjóðsins fyrir septemberlok 2011. Í júní 2010 heimilaði eftirlitsstofnunin ríkisaðstoð til minni sparisjóða á Íslandi og gilti heimildin í sex mánuði. Þá heimilaði hún íslenskum yfirvöldum að taka upp styrkjakerfi til nýfjárfestinga á landsbyggðinni í október 2010. Í júlí 2009 samþykkti eftirlitstofnunin enn fremur fjárfestingarsamning ríkisins við Century Aluminium vegna álvers í Helguvík, en í samningum fólst ríkisaðstoð í formi frávika frá íslenskum skattareglum. Þá samþykkti hún í júní 2009 að endurgreiðsluhlutfall vegna kvikmyndagerðar á Íslandi yrði hækkað úr 14% í 20%.

Heimildir og mynd:

• Ríkisútvarpið vefur: ESA rannsakar nýtt eignarhald Sjóvá.
• Mennta- og menningarmálaráðherra hefur skipað í fjölmiðlanefnd.
• Menntamálaráðuneytið, fréttatilkynning. Málefni Ríkisútvarpsins hjá Eftirlitsstofnun EFTA (ESA).
• Heimasíða utanríkisráðuneytisins: Eftirlitsstofnun EFTA.
• Fyrri mynd sótt 8. ágúst 2011 af heimasíðu eftirlitsstofnunar EFTA.
• Síðari mynd sótt 9. ágúst 2011 af heimasíðu Hestablaðsins.
• Heimasíða Eftirlitsstofnunar EFTA. Fréttatilkynningar: Ríkisaðstoð.
• ESA heimilar björgunaraðstoð til Íbúðalánasjóðs.
• Tímabundið samþykki veitt við ríkisaðstoð til endurfjármögnunar á Byr hf.
• Tax measures concerning the construction of an aluminium plant at Helguvík approved by the Authority.
• The Authority approves amendment to the Icelandic support scheme for film making.
• Eftirlitsstofnun EFTA samþykkir ríkisaðstoð til björgunar smærri sparisjóða á Íslandi.
• Ríkisstyrkir: Lagt til að Ísland breyti fyrirkomulagi á fjármögnun Ríkisútvarpsins.
• Ríkisaðstoð: ESA samþykkir áætlun um ívilnanir til nýfjárfestinga.
• Ríkisaðstoð: Íslenskt ríkisaðstoðarkerfi til stuðnings nýsköpunarfyrirtækjum samþykkt.
• Ríkisaðstoð: Rannsókn á endurfjármögnun Sjóvár.
• Rannsókn á fyrirhuguðum ríkisstyrkjum til gagnavers Verne í umsagnarferli.
• Ríkisaðstoð: Rannsókn á peningamarkaðssjóðum.
• Auglýst eftir athugasemdum vegna rannsókna á endurreisn viðskiptabanka á Íslandi.
• Ríkisaðstoð: Rannsókn á endurreisn viðskiptabankanna.
• Ríkisaðstoð: ESA leggur til breytingar á Íbúðalánasjóði.

Upphafleg spurning:

Hvetur ESB til framleiðslustyrkja til einkafyrirtækja þ.e. fyrir utan landbúnað? Bannar ESB opinbera styrki til einkafyrirtækja?