Svar
Sameiginleg sjávarútvegsstefna ESB veitir öllum aðildarríkjum jafnan aðgang að hafsvæðum sambandsins. Þessi regla sætir þó takmörkunum og veitir ekki jafnan aðgang að veiðum. Ákvarðanir um heildarafla og veiðiheimildir einstakra aðildarríkja eru teknar af landbúnaðar- og sjávarútvegsráðinu á grundvelli reglunnar um hlutfallslegan stöðugleika. Reglan um hlutfallslegan stöðugleika, sem byggist fyrst og fremst á veiðireynslu, er talin geta reynst íslenskum útgerðum hagstæð. Reglan á sér stoð í afleiddum rétti ESB og henni væri hægt að breyta með auknum meirihluta í ráðinu. Ljóst er að íslensk lög um fiskveiðar stangast á við löggjöf ESB að mörgu leyti. Spurningunni er því ekki hægt að svara með fullri vissu að svo stöddu.
***
Sameiginleg sjávarútvegsstefna ESB (e. Common Fisheries Policy, CFP) mælir fyrir um jafnan aðgang skipa frá öllum aðildarríkjum að hafsvæðum allra aðildarríkja. Jöfnum aðgangi að hafsvæðum fylgir þó ekki jafn aðgangur að veiðum. Regluverk ESB um fiskveiðistjórnun veitir sambandinu fullar valdaheimildir (e. exclusive competence) á sviði fiskveiða. Allar ákvarðanir um leyfilegan heildarafla og aflahlutdeild einstakra aðildarríkja eru teknar sameiginlega af stofnunum sambandsins. Endanlegar ákvarðanir um heildarafla og veiðiheimildir eru teknar af
landbúnaðar- og sjávarútvegsráðinu ár hvert.
Fyrir fund ráðsins leggur framkvæmdastjórnin tillögu, sem unnin er út frá ráðgjöf vísindamanna frá Alþjóðahafrannsóknaráðinu (e. International Council for the Exploration of the Sea, ICES) og hafrannsóknastofnunum aðildarríkjanna. Áður en framkvæmdastjórnin leggur tillögu sína fyrir ráðið er hún sett í nefnd sem skipuð er hagsmunaaðilum í sjávarútvegi aðildarríkjanna. Árlegar ákvarðanir ráðsins um heildarafla hafa stundum vikið frá tillögum framkvæmdastjórnarinnar og ráðgjöf vísindamanna og verið umfram ráðlagt aflamark, heldur hefur þó dregið úr þessu á síðustu árum. Þetta, auk lítils eftirlits, aukinnar veiðigetu og brottkasts hefur valdið ofveiði í sumum stofnum.
Síldarveiðar. |
Í reglugerð (
nr. 2371/2002) um verndun og sjálfbæra nýtingu auðlinda sjávar samkvæmt sameiginlegri fiskveiðistefnu sambandsins er kveðið á um að úthlutun aflaheimilda til einstakra aðildarríkja skuli gerð á grundvelli reglunnar um hlutfallslegan stöðugleika (e. relative stability). Aðildarríkin sjálf skipta síðan aflaheimildum sínum niður á innlendar útgerðir í samræmi við eigin löggjöf. Reglan um hlutfallslegan stöðugleika miðar að því að úthluta aflaheimildum samkvæmt þeirri veiðireynslu sem fiskiskip aðildarríkjanna höfðu á árunum 1973-1978. Þegar ný aðildarríki koma inn í sambandið er yfirleitt litið til veiðireynslu undanfarinna ára. Hverju aðildarríki er úthlutað föstu hlutfalli af heildarkvóta tiltekinnar fiskitegundar en þetta hlutfall byggist á veiðireynslu landsins á tilteknum stofni. Jafnframt tekur reglan tillit til þeirra svæða sem eru sérstaklega háð fiskveiðum og þess missis á veiðitækifærum sem aðildarríkin hafa orðið fyrir vegna útfærslu efnahagslögsögu ríkja, sem standa utan ESB, í 200 mílur. Ef upp koma frávik frá stöðuga hlutfallinu í ákvörðunum ráðsins geta aðilar áfrýjað þeim ákvörðunum til Evrópudómstólsins.
Reglan um hlutfallslegan stöðugleika yrði íslenskum útgerðum að öllum líkindum hagstæð þar sem veiðireynsla Íslendinga er mikil og aðliggjandi strandir og landið í heild sinni mjög háð sjávarútvegi. Erfitt er að spá fyrir um niðurstöður samninga Íslands og ESB en talið er að reglan gæti tryggt Íslendingum áfram sama hlutfall úr þeim fiskistofnum sem þeir veiða nú, þar sem Íslendingar einir hafa veiðireynslu innan 200 mílna efnahagslögsögu Íslands á undanförnum áratugum.
Reglan, sem hefur verið í gildi síðan 1983, á sér þó aðeins stoð í afleiddum rétti ESB (í reglugerð 2371/2002) en ekki í sáttmálum sambandsins. Hægt væri að víkja frá meginreglunni um hlutfallslegan stöðugleika með auknum meirihluta í ráðinu við úthlutun aflaheimilda hverju sinni og henni væri hægt að breyta með auknum meirihluta. Reglan nýtur þó víðtæks pólitísks stuðnings en við endurskoðun sameiginlegrar sjávarútvegsstefnu sambandsins í lok árs 2002 var ekki hróflað við henni. Ekki er heldur líklegt að breytingar verði gerðar á henni við núverandi
endurskoðun stefnunnar en engin trygging er þó fyrir því að það verði ekki gert síðar meir.
Íslensk fiskveiðiskip. |
Á hinn bóginn er ljóst að íslensk lög og reglur um fiskveiðar stangast á við löggjöf ESB í veigamiklum atriðum. Sjávarútvegur er mikilvægari hagsmunum Íslands en nokkru aðildarríki Evrópusambandsins. Markmið íslensku samninganefndarinnar í sjávarútvegsmálum, í aðildarviðræðum Íslands við ESB, er því að tryggja forræði íslenskra stjórnvalda yfir fiskveiðum innan íslenskrar efnahagslögsögu. Ein leið að þessu markmiði væri að skilgreina íslenska efnahagslögsögu sem
sérstakt íslenskt fiskveiðistjórnarsvæði. Þannig hefðu erlend fiskveiðiskip ekki réttindi til veiða úr staðbundnum íslenskum stofnum innan hins íslenska fiskveiðistjórnunarsvæðis. Nánari umfjöllun um samningsmarkmið Íslands í aðildarviðræðunum í sjávarútvegsmálum má sjá í svari við spurningunni
Hver eru markmið Íslands á sviði sjávarútvegsmála í aðildarviðræðum við ESB?
Hvort samningsmarkmið íslenskra stjórnvalda í viðræðunum næst mun koma í ljós. Almennt virðast tímabundnar undanþágur eða aðlögunarfrestir tíðkast fremur en varanlegar undanþágur í aðildarsamningum. Þá fá ríki frest til þess að innleiða tiltekna löggjöf úr regluverki ESB eða til að afnema reglur sem ekki samræmast stofnsáttmálanum eða löggjöf sambandsins. Yfirleitt er um að ræða 3-7 ára aðlögunartíma en til eru dæmi um allt að 10-13 ára aðlögunartímabil.
Varanlegar undanþágur eru sjaldgæfar þó svo þær þekkist eins og lesa má um í svari við spurningunni
Hver er munurinn á varanlegum undanþágum og sérlausnum í samningaviðræðum við ESB, í lagalegum skilningi? Af hálfu ESB er lögð áhersla á að veita ekki undanþágur frá sameiginlegri stefnu sambandsins í aðildarsamningum þar sem markmiðið er að samræma lagaumhverfi aðildarríkjanna. Því er fremur leitað afmarkaðra sérlausna fyrir
umsóknarríki ef upp koma vandamál vegna sérstöðu eða sérstakra aðstæðna umsóknarríkisins.
Niðurstöður viðræðna Íslands og ESB munu leiða í ljós hvort aðildarríki ESB fái heimild til veiða innan íslenskrar efnahagslögsögu. Ef svarið við því verður nei mun samningurinn einnig upplýsa hvort það verði á grundvelli varanlegrar eða tímabundinnar undanþágu eða vegna reglunnar um hlutfallslegan stöðugleika.
Heimildir og myndir:
Upprunaleg spurning:
Hversu mikið af heimilaðri veiði á ári hverju fá togarar Evópusambandsins að veiða í íslenskri landhelgi gengi Ísland í þetta bandalag ?
